Giải phẫu cuộc tự sát của Venezuela

Vào đầu những năm 1970, Venezuela là một tấm gương về dân chủ và là nền kinh tế giàu có nhất Mỹ Latin. Nhưng giờ đây đất nước này là quốc gia có nền kinh tế rơi tự do, với tỷ lệ siêu lạm phát hàng năm lên tới 1 triệu %. Có tới 89% người dân Venezuela hiện không có đủ lương thực hàng ngày. Các dịch vụ công cộng, bao gồm y tế và trường học, gần như sụp đổ hoàn toàn. Bạo lực diễn ra tràn lan, và buôn bán ma túy trở thành nguồn thu nhập chính cho tầng lớp lãnh đạo vốn đã quen với việc ngồi tiêu xài từ nguồn tài nguyên dầu mỏ béo bở trong quá khứ. Vậy nguyên nhân nào dẫn đến sự sụp đổ khủng khiếp này của Venezuela? Trong bài phân tích trên tạp chí Foreign Affairs số ra gần đây, hai học giả Moisés Naím và Francisco Toro đã đưa những câu trả lời đáng để suy ngẫm có thể được coi như những bài học rút ra từ một nhà nước thất bại trong lịch sử thế giới hiện đại.

Những thực phẩm đắt đỏ như thịt có giá tới 9,5 triệu bolivar mỗi kg. Ảnh: Reuters

Xóa bớt số 0 trong đồng bolivar hiện tại là trụ cột trong nhóm chính sách cải tổ kinh tế mà Tổng thống Nicolas Maduro muốn thực hiện, nhằm vực dậy nền kinh tế đã nhiều năm chìm trong khủng hoảng. Lạm phát Venezuela năm nay đã lên hơn 32.700%, được Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) ví với Đức năm 1923 và Zimbabwe cuối những năm 2000. Cuối năm nay, con số này được dự báo lên tới 1 triệu phần trăm.

Tiền mới có tên “sovereign bolívar”, sẽ lưu thông từ hôm nay (20/8). Trong thông báo cuối tuần trước, Venezuela còn công bố hàng loạt chính sách khác, như tăng lương tối thiểu tháng lần thứ 5 trong năm, neo nội tệ vào đồng petro – tiền ảo do nước này phát hành, tăng thuế thu nhập doanh nghiệp và giá xăng (vốn được trợ cấp mạnh tay), việc kiểm soát tiền tệ (vốn khiến người Venezuela không thể tiếp cận đồng đôla nhiều năm qua) cũng sẽ được nới lỏng.

Tổng thống Venezuela – Nicolas Maduro giới thiệu tiền mới trong cuộc họp tháng 7. Ảnh: Reuters

Tuy nhiên, những thay đổi này không đủ thuyết phục các nhà kinh tế học. Họ đã theo sát các động thái của ông Maduro thời gian qua và cho rằng tiền mới chỉ là chương tiếp theo trong hàng thập kỷ quản lý kinh tế sai lầm đang hủy hoại quốc gia dầu mỏ này.

Venezuela từng là cường quốc giàu nhất khu vực Mỹ Latin và cũng là nước có dự trữ dầu thô lớn nhất thế giới. Khi ấy, dầu mỏ được xem là “giếng tiền” vô tận của quốc gia này. Tuy nhiên, giá dầu giảm và sai lầm trong quản lý kinh tế trong nhiều năm đã khiến họ chìm vào khủng hoảng từ năm 2014. Cuộc khủng hoảng khiến Venezuela không thể duy trì hệ thống trợ giá và kiểm soát giá cả như trước đây. Hệ quả là lạm phát ngày càng tăng tốc, nội tệ mất giá và tình trạng thiếu nhu yếu phẩm diễn ra tràn lan.

“Xóa số 0 chỉ giải quyết được hình thức thôi”, Steve Hanke – nhà kinh tế học ứng dụng tại Đại học Johns Hopkins nhận xét, “Điều này chẳng có ý nghĩa gì, trừ phi anh thay đổi chính sách kinh tế”.

Ông Maduro đang giải quyết tình trạng mà các nhà kinh tế học gọi là “vấn đề xe cút kít” khi lạm phát phi mã. Đây là thời điểm tiền tệ trở nên mất giá đến mức để mua hàng, người ta cần đến cả xe tiền.

Vấn đề của Venezuela không nằm ở những số 0, mà là ở nguyên nhân khiến chúng xuất hiện. Chính phủ Venezuela phụ thuộc vào nguồn thu từ công ty dầu mỏ quốc doanh để trả nợ. Tuy nhiên, quản lý sai lầm đã khiến sản xuất tại đây chỉ còn 1,2 triệu thùng một ngày trong tháng 7 – bằng với mức hàng tháng năm 1947.

Đối mặt với sự thiếu hụt này, Chính phủ Venezuela đề nghị Ngân hàng Trung ương in thêm tiền. Việc này tuy có thể giúp họ thanh toán nhiều khoản trong ngắn hạn, nó lại khiến những người nắm giữ đồng bolivar chịu thiệt. Dư cung tiền cũng khiến giá trị đồng bolivar lao dốc.

Tổng thống Maduro thì đổ lỗi cho các đối thủ và các biện pháp trừng phạt của Mỹ khiến nền kinh tế Venezuela sụp đổ. Đồng thời, thái độ kém thân thiện của ông với các doanh nghiệp nước ngoài cũng tạo nên một cuộc di cư tập thể. Hàng loạt công ty lớn, như Pepsi, General Motors, United Airlines đều đã dừng hoạt động tại quốc gia này.

Không chỉ doanh nghiệp, hàng trăm nghìn người Venezuela cũng đang rời bỏ nước này, do không thể chịu được cuộc sống thiếu thốn nhu yếu phẩm, kể cả tại thủ đô Caracas. Nền nông nghiệp của Venezuela quá yếu do thời gian dài phụ thuộc vào nhập khẩu. Giờ đây, giá dầu lao dốc và thiếu hụt USD khiến họ chẳng mấy khi có hàng hóa mà dùng. Không chỉ thiếu lương thực, dược phẩm, người dân Venezuela nhiều khi còn không có điện, gas và nước sinh hoạt.

Tủ lạnh chỉ toàn chai nước của một gia đình ở Venezuela. Ảnh: NYT

Và sau khi đổi tiền, họ còn đối mặt với một vấn đề nữa, là chia mọi thứ cho 100.000. Các nhà kinh tế học cho rằng, thông thường việc đổi tiền diễn ra với quy mô 10, 1.000 hay 1.000.000 để dễ tính toán.

Tác giả: Nhà Báo Lap Nguyen

Kênh An Ninh Thế Giới – ANTG là kênh chuyên biệt về tin tức an ninh Việt Nam, An ninh Thế Giới.

Cho người xem tiếp cận với kho thông tin hình ảnh khổng lồ về sự hình thành và phát triển của các nền văn minh nhân loại, những góc khuất lịch sử, những tên tuổi gắn với các đế chế và thời đại. ANTG giúp người xem lý giải bí quyết vươn lên của các quốc gia, các kinh nghiệm quý báu phát triển kinh tế, khoa học công nghệ, quản lý xã hội.